Czytelnictwo w Polsce na zakręcie – co mówią statystyki?
Według najnowszych danych Biblioteki Narodowej, poziom czytelnictwa w Polsce od lat utrzymuje się na niskim poziomie, co potwierdzają liczne statystyki. W 2022 roku zaledwie 38% Polaków przeczytało przynajmniej jedną książkę w ciągu roku. Choć oznacza to nieznaczną poprawę w porównaniu do 2021 roku (kiedy odsetek ten wyniósł 34%), wciąż mówimy o stosunkowo niskim wyniku na tle krajów europejskich. Warto zauważyć, że jedynie 9% ankietowanych deklaruje przeczytanie więcej niż siedmiu książek rocznie, co klasyfikowane jest jako czytelnictwo intensywne. Takie dane jasno wskazują, że czytelnictwo w Polsce znajduje się na zakręcie – balansując między sporadycznym zainteresowaniem książkami a realnym kryzysem kultury literackiej.
Statystyki czytelnictwa pokazują również znaczące różnice demograficzne. Najwięcej czytelników to osoby w wieku 15–24 lata oraz kobiety – aż 44% z nich sięga po książki, w porównaniu do 31% mężczyzn. Edukacja także odgrywa istotną rolę – wśród osób z wyższym wykształceniem ponad 60% czyta książki, podczas gdy w grupie osób z wykształceniem podstawowym wynik ten spada do około 10%. Dane te obalają mit, że książki przestały interesować młodych, choć pokazują problem z dostępem i motywacją do lektury w starszych i mniej wykształconych grupach społecznych.
Warto również wspomnieć o statystykach dotyczących formy czytanych treści – rośnie znaczenie książek elektronicznych i audiobooków. Blisko 15% respondentów przyznaje, że korzysta z e-booków, a 10% z audiobooków, co może wskazywać na przeobrażenie modelu czytelnictwa, a nie jego całkowity upadek. Tym samym dane statystyczne nie mówią jednoznacznie o kryzysie, ale raczej o zmianie nawyków i form obcowania z literaturą. Kryzys czytelnictwa w Polsce istnieje, jednak jego charakter jest bardziej złożony niż może się wydawać na pierwszy rzut oka.
Mity o czytelnictwie – dlaczego wciąż wierzymy w nieprawdziwe tezy?
W debacie publicznej na temat stanu czytelnictwa w Polsce często powielane są różne mity, które niekoniecznie mają odzwierciedlenie w faktach. Jednym z najbardziej utrwalonych przekonań jest to, że „Polacy nie czytają wcale”, podczas gdy statystyki Biblioteki Narodowej wskazują, że choć poziom czytelnictwa rzeczywiście pozostaje niski, to jednak około 38% Polaków przeczytało przynajmniej jedną książkę w ciągu ostatniego roku (dane z 2022 roku). Mit ten utrwala fałszywe wyobrażenie o zupełnym zaniku tradycji literackiej i może prowadzić do zniechęcenia zarówno potencjalnych czytelników, jak i twórców kultury.
Inny często powtarzany stereotyp głosi, że „czytelnictwo upada z powodu internetu”. Choć rozwój mediów cyfrowych zmienia nawyki konsumenckie, nie oznacza to automatycznie rezygnacji z książek. W rzeczywistości rośnie popularność e-booków i audiobooków, a wiele osób łączy korzystanie z sieci z poszerzaniem literackich horyzontów. Istnieje zatem potrzeba zróżnicowanego spojrzenia na współczesne formy obcowania z tekstem pisanym.
Kolejnym często spotykanym mitem o czytelnictwie w Polsce jest przekonanie, że „tylko starsze pokolenia czytają książki”. Tymczasem badania pokazują, że wśród młodszych grup wiekowych, szczególnie studentów i uczniów szkół średnich, zainteresowanie literaturą – zwłaszcza beletrystyką popularną i fantastyką – wciąż utrzymuje się na zauważalnym poziomie. Problemem nie jest więc całkowity brak kontaktu z książką, ale raczej różnorodność stylów czytania i wybieranych treści, które niekoniecznie są uwzględniane w tradycyjnych statystykach czytelnictwa.
Analizując mity na temat czytelnictwa w Polsce, warto zastanowić się, dlaczego wciąż podtrzymujemy niektóre z tych błędnych przekonań. Często wynika to z potrzeby uproszczenia złożonych zjawisk społecznych lub z braku dostępu do rzetelnych danych. Upowszechnianie faktów, budowanie świadomości i promowanie szeroko pojętej kultury książki są kluczowe, aby skutecznie przeciwdziałać negatywnym narracjom i realnie wspierać rozwój czytelnictwa w Polsce.
Jak uratować czytelnictwo w Polsce – propozycje i wyzwania
W obliczu pogłębiającego się kryzysu czytelnictwa w Polsce coraz częściej pojawiają się pytania: jak uratować czytelnictwo i jakie działania mogą realnie wpłynąć na wzrost zainteresowania książkami wśród Polaków? Rozwiązanie tego problemu nie jest proste, jednak istnieje wiele strategii i inicjatyw, które mogą pomóc odwrócić negatywny trend. Przede wszystkim kluczowe jest wprowadzenie kompleksowej edukacji czytelniczej już od najmłodszych lat. Promowanie książki w przedszkolach i szkołach, poprzez akcje takie jak ogólnopolskie dni czytania, spotkania z autorami oraz dostęp do atrakcyjnie zaprojektowanych bibliotek szkolnych, może zaszczepić nawyk czytania wśród dzieci i młodzieży.
Innym ważnym aspektem jest zwiększenie dostępności książek, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i geograficznym. Wiele małych miejscowości wciąż boryka się z brakiem nowoczesnych bibliotek lub punktów oferujących tanie książki. Rozbudowa sieci bibliotek, inwestycje w mobilne biblioteki oraz rozwój platform cyfrowych umożliwiających bezpłatny dostęp do e-booków i audiobooków mogą przyczynić się do tego, że książka stanie się bardziej dostępna dla każdego mieszkańca Polski.
Nie można również pominąć roli mediów i nowoczesnych technologii. Promocja czytania w mediach społecznościowych, kampanie społeczne oraz influencerzy książkowi (tzw. bookstagramerzy i booktuberzy) mogą mieć ogromny wpływ na postrzeganie czytania jako atrakcyjnej formy spędzania czasu. Warto też dostosować ofertę wydawniczą do potrzeb nowego pokolenia – książki poruszające aktualne tematy, przedstawiające różnorodne perspektywy i pisane przystępnym językiem są dużo większą szansą na zainteresowanie młodych czytelników.
Wśród wyzwań, jakie stoją przed odbudową czytelnictwa w Polsce, znajduje się także konieczność zmiany mentalności społecznej. Wciąż wielu Polaków traktuje książkę jako elitarną rozrywkę lub narzędzie edukacji, a nie codzienną przyjemność. Zmiana tego podejścia wymaga długoterminowego zaangażowania instytucji publicznych, szkół, wydawnictw oraz samych obywateli, którym leży na sercu przyszłość kultury czytelniczej w naszym kraju.